Mizaç tipleri kavramını ilk önce oğlumun okulunda verilen bir seminerde duydum,sonra araştırıp,üstüne biraz kitaplar okudukça her ebeveynin ve eğitimcinin bu konu hakkında bilgi sahibi olursa ne kadar işlerine yarayabileceğini fark ettim ve benim gibi belki ilk kez duyacak olanlar varsa diye şimdiye kadar öğrendiklerimden, dinlediklerimden ve okuduklarımdan sizin için bir derleme yaptım.
Peki, nedir bu mizaç tipi kısmına girmeden evvel bir fıkra anlatayım size;
Nasreddin Hoca, kadılık yaparken bir gün bir ahbabı burnundan soluyarak gelmiş.Hasmı için söylemediğini bırakmamış. Sonra:
– Hocam, Allah aşkına söyle, demiş, haklı değil miyim?
Hoca ne yapsın?
– Haklısın, demiş.
Ahbabı sinirleri yatışmış olarak gitmiş. Onun hemen arkasından hasmı gelmiş. Bu defa da o başlamış atıp tutmaya, yok bana şöyle, yok böyle yaptı demeye. O da Hoca’ya sormuş:
– Haklı değil miyim?
Hoca:
– Vallahi çok haklısın, demiş.
Adam da sakinleşerek gitmiş. Tüm bunlara tanık olan Hoca’nın karısı bile bu işe şaşırmış kalmış.
– Senin kadılığında bir garip Hoca Efendi. İkisine de sen haklısın dedin. Hiç öyle şey olur mu?
Nasreddin Hoca hanımının yüzüne bakıp:
– Hatun, demiş, sen de haklısın!
Aslında Nareddin Hoca burada bu olaya herkesin farklı bir bakış açısıyla baktığını bildiği için herkesi kendine göre haklı bulmuş.
İşte enneagram dediğimiz şey yani 9 tip mizaç modeli kişiyi daha iyi anlayarak bakmamızı hani tabiri caizse empati yapabilmemizi sağlayan en iyi yollardan biri.
Mizacı tamamen doğuştan getirdiğimiz ve ana hatlarıyla ömür boyu değişmeyen huyumuz diye tanımlarsak,karakteri de eğitim biçimimiz, öğrendiklerimiz , çevreyle değişen özellerimiz olarak tanımlayabiliriz. Daha somutlaşması için bir örnek verelim, toprağa tohum dikiyoruz, bakınca hepsi aynı ama biri büyüyor çam, bir diğeri meşe oluyor aynı bunun gibi her insanın tohumu farklı içindeki genetik kod farklı.
İşte biz çocuğumuzun ya da öğrencilerimizin veya her hangi bir insanla bile iletişim kurarken mizaç yapısını bildiğimizde ona olan yaklaşımımız daha onu anlayan daha onun penceresinden bakabilen bir şekilde oluyor.
Misal, 7 mizaç tipinde bir çocuğunuz var, çocuğunuz çok hareketli ,maalesef Türk toplumu olarak çocukları etiketlemeye o kadar eğilimliyiz ki hemen bu çocuk ne kadar yaramaz diye düşünebilir, etraftan bolca , hiperaktif mi acaba bu çocuk sorusunu duyabilirsiniz.
Ama mizaç tipleri hakkında biraz bilginiz olduğunda bu çocuk 7 mizaçlı, Alllah tohumuna içten yanmalı motor koymuş ,çocuk ne yapsın der,7 mizaç tipindeki çocuğunuzun aslında ne kadar özel olduğunu fark edip , daha iyi empati kurarsınız. Etraftan gelen bolca olumsuz sözlere kulaklarınızı daha iyi kapatır, Barış Manço da bir yediydi dersiniz.
Erkek çocuğunuzun neden her olay karşısında bu kadar duygusal olduğuna bir türlü anlam veremez, erkekler ağlamaz diyerek işi daha da olumsuz bir yöne itebilirsiniz halbuki mizaç tipinin 2 olduğunu bilmeniz, iletişimiz açısından oldukça kolaylık sağlar.
Yani onun bu duygusallığını yönetmesine yardımcı olabilirsiniz.
Peki çocuğumuzun mizaç tipini nasıl bileceğiz?
Elbette bu yüzeysel bir bakış açısıyla anlaşılmıyor çünkü her bir çocuğun ana mizacı ile kanat mizacı (yani 3 mizacındaki bir çocuk 1 veya 2 mizaç tipinin özelliklerini gösterebiliyor bu da onun kanat mizacını gösteriyor.) ile beraber rahat ve stres altındaki durumlarda sergilediği özellikler de farklı olmaktadır.
Öncelikle ana mizaç özelliği bilinip daha sora kanat etkisi ayırt edilip ona göre bir karar verilir.
Örneğin çocuğunuzun başarılı olması ,onun mutlaka 3 mizaç tipinde olduğunu, hareketli olması da mutlaka 7 mizaç tipinde olduğunu göstermez. Aynı davranışı sergiledikleri halde farklı iki mizaç yapısına sahip iki çocuğun mizaçları o davranışı niçin yaptıklarıyla farklılık gösterebilir. Örneğin , çocuğunuzun yardımseverlik özelliği taşıyor olması onun mutlaka 2 mizaç yapısında bir çocuk olduğunu göstermez. Burada çocuğun niçin yardımsever olduğunu yani bunu 1 mizacında olduğu gibi, olması gereken doğru adına mı yoksa 2 ve 4 te olabileceği gibi sevgi, ilgi ve ilişki adına mı ya da 6 ve 9 da olduğu gibi uyumlu olmak adına mı,3 ,7 ve 8 de olduğu gibi kendini göstermek adına mı yaptığına bakılmalıdır.
Gelelim mizaç tiplerinin genel özelliklerine:
TİP 1:
Temel ana arayış: Doğru eylem ve kusursuzluk arayışı.
İkincil arayışlar: İdeal olanı aramak, davranışlarında tutarlı ve akılcı olmaya çalışmak,mükemmeliyete yönelim göstermek.
1 mizaç tipindeki çocuklar genel olarak uslu ne yaptığına dikkat eden,titiz ve düzenli olmaya eğilimli,her şeyin doğrusunu ve nasıl yapılması gerektiğini gözleyen,yapılması gerekeni soran ve onu yapmaya çalışan çocuklardır.Bir şeyi hatalı veya eksik yaptıklarında oldukça rahatsız olurlar.Sorumluluklarına duyarlı,nazik(narin değil),kurallara uyan ve uyulmasını isteyen yapıdadırlar.
TİP 2:
Temel ana arayış: Duygusal paylaşımda bulunmak ve sevilen/ihtiyaç duyulan bir kişi olmak.
İkincil arayışlar: Duygularını göstermek ve paylaşmak, ilgi ve değer gördüğü ilişkiler kurmak, ihtiyaçlara duyarlı olmak ve yardımlaşmak.
2 mizaç tipindeki çocuklar çok duygusal olan, çabuk hislenen,çevresinden ilgi ve sevgi bekleyen ve bunu her durumda ima eden ve bu nedenle çabuk alınıp kırılabilen çocuklardır.İnsanları kırmak istemedikleri ve ilişkilerini devam ettirmek istediklerinden hayır demekte çok zorlanırlar ve insanların kendisine hayır demelerine kolayca alınıp kırılırlar.
Sevecen ,sıcakkanlı ,duygularını çokça belli eden bu çocuklar yaşamlarında doğru-yanlış,mantıklı-mantıksız olarak değil de daha çok sevmek-sevmemek,istemek-istememek gibi duygusallıkla hareket ederler. Fark edilmek ve ilgi çekmek isterler.
TİP 3:
Temel ana arayış: İşlevsellik ve yetkinliklerde üstün olmak ve hayran olunan bir kimlik/imaj arayışı.
İkincil arayışlar: En yetkin/etkin ve en işlevsel kişi olmaya çalışmak, hayranlık uyandıran bir imaja sahip olmak, hedefe ve başarıya odaklanıp ulaşmak.
3 mizaç tipindeki çocuklar genellikle boş durmayı sevmezler.Hırslı,kendinden emin gözüken ,özgüvenleri yüksek görünmekle birlikte bunu başarı ,kabul edilen bir imaj ve onaylanma ile test edip onaylatma ihtiyacı hisseden,rekabetçi,yarışmayı seven ve başarısız olmayı sevmeyen çocuklardır.Başarılarıyla ailelelerinin ve öğretmenlerinin gözdesi olabilen 3 ler bulundukları sosyal çevreye istedikleri ölçüde ve sürece oldukça iyi uyum gösterirler.Toplumda kabul gören değer ve imajlarını çabucak kendilerine göre modelleyen ,bir ortamda ne söylemeleri nasıl görünmeleri veya nasıl hareket etmeleri gerekiyorsa ona uygun davranma becerisi gösterebilen bir yapıya sahiptirler.
Canlı,enerjik ve popülerlerdir. Başarı ve imajın önemi konusunda kendileri gibi düşünmeyeleri anlamakta güçlük çekerler.
TİP 4:
Temel ana arayış: Duygusal derinlik- anlam ve özgün kendilik / varoluş arayan.
İkincil arayışlar: Kendini bulmaya çalışan, anlaşılmak ve hayata anlamlı katkıdabulunmak istemek, anlam arayan ve duygularını yoğun ve derin yaşamak.
4 mizaç tipindeki çocuklar duygusal yanı ağır basan, ancak hislerini her zaman göstermeyen, romantik, hassas, empati kurmayı önemseyen, özgünlüğe ve bireyselliğe çok önem veren, kendisine ve çevresine karşı samimi ve dürüst olmaya çalışır. Yaşadıkları ve hissettikleri üzerinde derinlemesine düşünür, kendini ve duygularını anlamaya çalışır. Anlamayı ve anlaşılmayı çok önemser, duygu ve deneyimlerinde derinliği sever, tutkulu bir yapıya sahiptir. Yapıp ettiklerinin derin, anlamlı ve benzersiz olmasını ister. Hayatın önemli gördüğü alanlarında mutlaka anlam, güzellik ve estetik arar. Değişen duygu durumları nedeniyle bazen çok neşeli ve canlı, bazen de çok hüzünlü ve içe kapanık olabilir. Hassas ve kolay incinebilir bir yapıya sahip olmakla birlikte bunu çok göstermemeye çalışırlar. İncindiklerinin çevresindekiler tarafından fark edilmesini ve anlaşılmasını isterler.
TİP 5:
Temel ana arayış: Her şeyi tam bilmek/anlamak ve bağımsız yetkinlik arayışı.
İkincil arayışlar: Dahil olmadan analitik gözlem yapmaya çalışan, araştırıp düşünmek isteyen, kendinde güven ve yeterliliğe sahip olmaya çalışan.
5 mizaç tipindeki çocuklar mantıklı, soyut düşünebilen, tüm derinliği ile bilgiye meraklı olan, yalnız başına kalmayı seven, ağırlıklı olarak içe dönük, kendini ve olayları duygulardan bağımsız olarak gözlemleyip rasyonel ve nesnel analiz yapmaya eğilimlidirler.Çevresindeki insanlarda kendilerine has bir alemi oldukları izlenimi uyandırırlar.Gözlerin üzerinde olmasından oldukça rahatsız olurlar ,örneğin okulların yıl sonu programlarında sahneye çıkmak bu çocuklar için oldukça rahatsız edicidir.Özellikle ilgilendiği alanda uzmanlaşmayı ve derinleşmeyi önemserler.
Düşünmek onlar için başlı başına bir iştir. İçlerine girmeksizin olayları ve insanları objektif olarak gözlemleyip, analiz etmeye ve anlamaya çalışırlar. Sosyal ilişkilerde biraz mesafelidirler. Kalabalık ortamlardan, aşırı hareketli ve dürtüsel davranan insanlardan, duygusal dışavurumlardan pek hoşlanmazlar. Bağımsız olmaya ve kendi kendine yetmeye çalışırlar.
TİP 6:
Temel ana arayış: Zihinsel netlik-kesinlik ve hayata karşı destek – yeterlilik arayışı.
İkincil arayışlar: Bilgi ve veri toplamaya çalışan, tehlike-risk ve zarardan kaçınan, güvenli karar ve eylemi arayışı.
6 mizaç tipindeki çocuklar genellikle sakin ,çevresiyle uyumlu olmaya çalışan ,kendini güven ve emniyet içinde hissetmeyi çok önemseyen, tedbirli, temkinli, meraklı ve sorgulayıcıdırlar. Gereksinim duyabileceği her türlü bilgi ve veriyi öğrenmeye çalışırlar. İnsanlara kolay güvenemezler. Ama güvendiği insanlara karşı sadık, güvenilirdirler. Muhatabında küçük bir ima veya gizli bir niyet hissettiğinde kendini geri çekerler. Kararlarını duygulardan çok mantık ve akıl çerçevesinde vermeye çalışırlar. Zarara uğramaktan ve yanlış yapmaktan çokça kaçındıkları için karar verme süreci uzun sürer. Bu süreçte zihinleri, ihtimaller arasında sürekli gidip gelir. Süreci kontrol edemedikleri durumlarda veya olumsuzluklar ve belirsizlikler karşısında gergin ve kaygılıdırlar. Kaygı her mizaç tipinde olabilir ama özelikle bu mizaç tipindeki çocukların güven ve emniyet konusundaki endişeleri daha fazladır.O yüzden yeni bir ortama girdiklerinde tam güven duyana kadar rahat olamazlar.
TİP 7:
Temel ana arayışı: Keşif, yenilik, keyifli deneyim ve yeterli üstünlük arayaşı.
İkincil arayışlar: Hayal ederek gerçekliğe alternatif oluşturabilmek, kolay ve keyifli olanı aramak, denemek ve merakını yeterince gidermek.
7 mizaç tipindeki çocuklar hızlı ve hareketli yapılarıyla bulndukları ortamda hemen farkedilirler.Hayal dünyaları çok geniş olup ,zihinlerinde sürekli farklı şeyler uçuşup durur.Keşfetmeyi ve yeni şeyler deneyimlemeyi çok severler, mantığıyla hareket ederler, duygulara pek takılmazlar, iyimser, meraklı, dışa dönük, neşeli, konuşkan ve girişkendirler. Kısıtlanmaktan hiç hoşlanmaz, heyecan verici deneyimleri sever, monotonluktan (tekdüzelikten) çabuk sıkılır, rahat ve keyfine düşkündürler. Birçok seçenek ve alternatifin olmasını isterler, geleceğe odaklı, hızlı ve biraz acelecidirler. Düşünce çağrışımları hızlıdır, olaylar ve fikirler arasında hızla bağlantılar kurabilir, pratik düşünürler. Dikkatleri kolayca daha cazip ve çekici olan şeye yönelebilir. Problemler karşısında ve zor durumlarda hızlı ve pratik çözümler arar ama bulamazlarsa da sorunlara takılmazlar.
Bu çocukların hareketli yapılarından ötürü ,uzun süreli oturarak ders dinlemelerini beklemek ,boş bir beklentidir.
TİP 8:
Temel ana arayış: Varlığını koruma ve mutlak güç/varoluş/hakimiyet arayaşı.
İkincil arayışlar: Aktif koruyuculuk, etkin olmak, öne çıkma ve hükmedicilik.
8 mizaç tipindeki çocuklar cesur, kararlı,korkusuz,lider, kendinden emin, otoriter, insanları etkilemeyi seven, güçlü ve bağımsız olmayı önemseyen, risk almaktan çekinmeyen, zorluklara karşı dayanıklı, mücadeleden ve çatışmadan kaçınmayan çocuklardır. Ancak içinde herkese göstermedikleri çok merhametli bir yönleri de vardır. Çabuk öfkelenirler ve öfkelerini açıkça, çekinmeden ifade ederler. Zayıfı ve güçsüzü korur, adaletsizliğe asla tahammül edemezler ve mutlaka haklarını alıncaya kadar da sonuna kadar her türlü çatışmayı göze alırlar. Kararsızlık, pasiflik ve boyun eğmeye asla tahammül edemezler, müdahaleci, kararlı, iş bitirici hızlı ve acelecidirler. Başkalarının haklarında ne düşündüğünü pek de dikkate almazlar. Açık sözlüdürler, net ve direkt konuşurlar.
Bu çocuklar kendilerini güçlü ve kudretli hissederler ,kolay kolay ağlamazlar,ağlamayı zayıflık olarak algılarlar,çabuk ağlayan ,mızmızlanan çocukları pek sevmezler.Sert ,yorucu ve zor aktiviteler içerisinde bulunmayı ,güçlerini ve dayanıklılıklarını ortaya koymayı çok severler.
TİP 9:
Temel ana arayış: İçsel güç-huzur ve dengeyi korumak ve aynı zamanda duyumsal rahatlık arayışı.
İkincil arayışlar: Huzuru korumak, rahat ve rahatlatıcı olana yönelmek, bütünlük ve uyumu bozmamak.
9 mizacındaki çocuklar pek aceleci olmayan,sakin ,mülayim,utangaç,çatışma ve kavga ortamlarından hoşlanmayan,barışçıl ve arabulucu çocuklardır.Yaşamlarında aradıkları temel şey huzur ve sükûnettir.
Sosyal ortamlarda görmezden gelinmekten pek hoşlanmazlar ancak öne çıkmayı da pek tercih etmezler. İnsanları olduğu gibi kabul etmeye, rahatsızlık ve gerilime neden olmamaya çalışırlar. Uyum ve huzuru bozmamak adına ihtiyaçlarını erteleyebilirler. Olayları ve durumları her açıdan görmeye çalıştıkları için harekete geçmek ve önceliklerini belirlemeleri zaman alır. Bu yüzden hızlı tepki vermeyen, karar ve eylemlerini erteleyen biri gibi görünebilirler. Zor ve karmaşık sorunları, uygun olmayan müdahalelerle içinden çıkılmaz hale getirmektense zamanla çözüleceğini ümit ederek akışına bırakmayı tercih ederler. Üstüne gelindiklerinde veya istemediği bir şeye zorlandıklarında öncelikle öfkelerini kontrol etmeye çalışırlar hani halk arasında halim selim dediğimiz insanlar tam da bu yapıdadırlar. Ancak biriken öfkelerini sürekli kontrol altında tutmaya çalıştıkları için bazen öfkelerini daha fazla tolere edemezler ve öfkeleri aşırı ve ani patlamalar şeklinde ortaya çıkabilir.
Bu yazıda anlatabildiğim kadar anlatmaya çalıştım ama bu konu tabi ki oldukça derin bir konu,konuyla ilgili daha fazla bilgi edinmek isterseniz youtubeda ennegram veya mizaç tipleri diye aratarak videolar dinleyebilir veya konuyla ilgili kitaplar okuyabilirsiniz.
Birbirimizi daha iyi anlayabildiğimiz,farklılıklarımıza rağmen hepimizin insan olduğunu bilerek daha çok saygı ve sevgi gösterdiğimiz bir dünya dileğiyle ,hoşca kalın !
K: Yılmaz, Enver Demirel. Çocuklarda 9 Tip Mizaç Modeli.
Ayşenur ÇAMALTI ÖLÜÇ
